| چكيده: مقاله حاضر تلگراف شكايت اولاد ذكور آيت اله حاج آقا محسن اراكي از واقفان بزرگ است كه در اسفند 1303 هـ ش به مجلس شوراي ملي رسيده و در آن درباب دريافت و مطالبه وجه نيم عشر اولادي موقوفات از سوي وزارت ماليه و لغوآن را خواسته و شاكيان براساس قانون مصوب آن را خلاف دانسته، جواب مجلس بهشاكيان و جواب وزارت ماليه به مجلس در پي آمده و در پايان بازخواني اسناد واصل سه برگ سند اصلي آمده. اين مقاله شامل: 1ـ مقدمه 2ـ شرح حال واقف 3ـ موقوفات حاج آقا محسن 4ـ موضوع شكايت تلگرافي 5ـ پاسخ وزارت ماليه به مجلس 6ـ پاسخ مجلس به شاكيان كليد واژه: وقف، اراك، حاج آقا محسن، موقوفات، شكايت، نيم عشر، مجلس، سند مقدمه: عراق عجم، سلطان آباد يا اراك فعلي از ديرباز موقوفات متعددي داشته و از مهمترين آن موقوفات حاج آقا محسن اراكي است كه از توان مالي بسيار برخوردار و مورد توجه وزارت معارف و اوقاف در تاريخ 1303 هـ ش همزمان با تلگراف شكايت اولاد ذكور آقا محسن قرار داشته و مطالبه آن را مي كردند. شهر سلطان آباد از شهرهاي جديد التأسيس در ابتداء قرن دوازدهم هـ ق است: «بناي شهر اراك فعلي قبل از سال 1317 هـ ش به نام عراق و پيش از آن به اسم سلطان آباد و در بدو امر عنوان قلعه سلطان آباد داشته. شهر اراك از بناهاي زمان فتحعليشاه قاجار است كه به دست يوسف خان گرجي نباشد. تاريخ شهر را چنان كه از افواه معروف است به حساب جمل «نمود يوسف ثاني بناي شهر جديد» (1231 هـ .ق) ضبط نموده اند. ولي آنچه كه قابل ذكر است اينكه بناي شهر مشتمل بر حدود پنج هزار خانوار با چهار راسته بازار مسقف و نيز مشتمل بر بناي ارك حكومتي و مدرسه و تعداد زيادي مسجد، حمام و ... بود»(1) . مرحوم سپهدار علاوه بر مكانهاي عمومي كه لازمه يك شهر است، چند مسجد و هم زمان دركنار ارك حكومتي و بناهاي عامه المنفعه، مدرسه علوم ديني سپهدار را ساخت واملاكي را وقف طلاب و امور جاري مدرسه كرد. آقا محسن اراكي: موقوفات حاج آقا محسن: در وقف نامه سال 1299 هـ ق كه توسط واقف تنظيم گرديده در باب حق التوليه و وقف بر اولاد ذكور آمده: «حق التوليه پس از اخراجات و مرمت موقوفات و بعد از سهم اولاد ذكور از تمامي منافع موقوفات عشر است و حق النظاره نصف عشر است». (4) موضوع شكايت تلگرافي اولاد ذكور حاج آقا محسن به مجلس: اين تلگراف توسط حاج آقا اسماعيل فرزند حاج آقا محسن، نماينده مجلس دوره پنجم شوراي ملي از حوزه انتخابيه عراق (اراك) همزمان تسليم رئيس مجلس شد. «حاج آقا اسماعيل عراقي در سال 1300 هـ ق متولد و در سال 1358 هـ ق فوت كرد. وي پنج دوره (از دوره پنجم تا يازدهم بين سالهاي 1302 تا 1316 هـ ش) نماينده اراك در مجلس شوراي ملي ايران بود» (5) پاسخ وزارت ماليه در باب حق النظاره و نيم عشر موقوفات: براساس پاسخ وزارت ماليه به مجلس در باب عوايد موقوفات را در هفت بند مي توان برشمرد: 1ـ از موقوفات اولادي مطالبه نيم عشر نمي شود و دستور لازم در اين خصوص به ادارات ماليه صادر شده است. 2ـ بعنوان نيم عشر اوقاف، وجهي به تصويب مجلس شوراي ملي نرسيده. 3ـ در موضوع حق النظاره كليه موقوفات در سنه لوي ئيل [شهريور] 1334 هـ ش بموجب تصويب نامه نمره (1244) از طرف هيئت وزراء عظام برقرار و از آن سنه به بعد به وسيله وزارت جليله معارف و اوقاف دريافت مي گرديده. 4ـ از برج عقرب [تير] 1303 هـ ش وصول عوائد مزبوره از طرف هيئت محترم دولت به موجب تصويب نامه نمره (11916) به وزارت ماليه واگذار گرديده. 5ـ در بودجه سال 1303 هـ ش مبلغ 52000 تومان بابت نيم عشر اوقاف پيش بيني ولي مجلس شوراي ملي نيم عشر اوقاف را حد تكليف و موكول به تهيه و تقديم لايحه قانون آن فرمودند. 6ـ وزارت ماليه كه بر اثر بلاتكليفي نيم عشر به ادارات تابعه خود دستور اكيد صادر نموده كه از تاريخ اول برج دلو [بهمن] 1303 هـ ش از مطالبه عوائدمزبور خوداري نموده ولي چون قانون يا تصميم مجلس را نمي توان عطف بماسبق نمود، بقاياي سنواتي نيم عشر و نيم عشر سال 1303 هـ ش را تا دلو [بهمن] را وصل نمايند. 7ـ عايدات خالص موقوفات را بعد از وضع مخارج لازمه تقسيم بر 13 نموده و ده قسمت آن را مأخذ وصول نيم عشر تا اول بهمن سال جاري قرار داده و محاسبه نيمعشر اين سال را تصفيه نمايند. پاسخ مجلس به شاكيان: سخن آخر از همكاري و لطف آقايان دكتر رسول جعفريان رئيس موزه و كتابخانه مجلس شوراي اسلامي و دكتر علي ططري مسئول بخش اسناد مجلس سپاسگزارم. اين استاد از مجموعه اسناد اراك موجود در مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي با اين مشخصات است. ع: (عرايض)، م 5: (مجلس پنجم)، ك 128: (كارتن 128)، ج 23: (جزودان 23)، پ 5/: (پوشه يا دوسيه پانزده) (144) [تلگراف اولاد مرحوم آقا محسن عراقي شكايت از مطالبه نيم عشر موقوفات] [نشان تاج و شير و خورشيد] اداره تلگرافي دولت علّيّه ايران، از عراق به ط[هران[، نمره قبض 5978، نمره تلگراف 173، عدد كلمات 196، تاريخ وصول 23 دلو سنه 1303 توسط جناب ثقه الاسلام آقاي حاج اسماعيل نماينده محترم مقام منيع مجلس شوراشيداله، سه كپيه و وزارت خانه ماليه سه سال متوالي است تظلم مينمائيم كه يك قسمت رقبات مرحوم آيه اله والد اعلي الاه مقامه براي اعاشه اولاد ذكور خود وقف فرموده و امروز منحصراً ممرمعاش سيصد نفر ذراري طاهره پيغمبر (صلي الله عليه و آله) از اين رقبات مي شود و در حقيقت مقصود از اين تجليل نفروختن آن رقبات بوده و مشمول احكام اوقاف عمومي نيست. بدبختانه علاوه بر ماليات و هزاران تحميلات ديگر مدتي است اداره ماليه از اين رقبات مطالبه نيم عشر مي نمايد و با اين كه علاوه بر اين خصوميت نسبت به نيم عشر كليه موقوفات هم هنوز درم جلس تصميمي اتخاذ نشده و علي القانون بدون تصويب مجلس نمي شود مالياتي اخذ كرد. معذلك مأمورين ماليه با نهايت شدت مأمورين به نسبت دهات داعيان فرستاده رعايا را متواري و كمال تشدد را مي نمايند عاجزانه استرحام مي نمائيم امر فرمائيد مطالبه اين تحميل نامشروع را موقوف نمايند تا موقعي كه موضوع نيم عشر عموماً و خصوصاً در مجلس خاتمه پذيرد. الاحقر احمد حسيني الاحقر مصطفي حسيني، مهدي حسيني، ابراهيم حسيني، امين حسيني، عبداله حسيني ـ [مهر:] تلگرافخانه مبارك [حاشيه سند:] عريض 25 دلو 3[130] [مهر:]ورود به دفتر مجلس شوراي ملي، 25 دلو 1303، نمره (14058) به وزارت ماليه نوشته شود نظر به اينكه مجلس اخذ وجهي به عنوان نيم عشر اوقاف تصويب نكرده و موافق قانون نيست. قدغن شود مطالبه نكنند. 6 حوت 1303 سند شماره 14444 ع، م 5، ك 128، ج 23، پ 15 [نشان تاج و شير و خورشيد] مجلس شوراي ملي، نمره كتاب ثبت 14058، كارتن 23، دوسيه 15/ تاريخ ارسال 8 برج حوت 1303 وزارت جليله ماليه اولاد مرحوم حاج آقا محسن عراقي در شكايت از مطالبه نيم عشر اوقاف از موقوفات اولادي مرحوم مزبور به وسيله آقاي حاج آقا اسماعيل نماينده محترم تلگرافي مخابره نموده اند كه كپيه آن را نمره (174) ملاحظه نموده اند براي سهولت مراجعه سواد آن تلواً ارسال و چون بعنوان نيم عشر اوقاف اخذ وجهي به تصويب مجلس مقدس شوراي ملي نرسيده بديهي است قانوني نخواهد بود. بنابراين مقتضي است براي رفع تشكي متظلمين قدغن نمائيد مأمورين آن وزارتخانه از مطالبه آن خودداري نمايند. [امضاء]ـ ملاحظه شد ـ نمره (14599) بوسيله آقاي عراقي نماينده محترم، وجه مخابره عايد است. عراق جنابان مستطابان آقايان محترم اولاد مرحوم حاج آقا محسن دام افضالهم تلگراف آقايان راجع به نيم عشر اوقاف واصل چون اين موضوع در مجلس بلاتكليف است به وزارت ماليه نوشته شد مطالبه ننمايند. [امضاء[ ملاحظه شد. ش 14451 ع، م 5، ك 128، ج 23، پ 15 [نشان تاج و شير و خورشيد] وزارت ماليه، اداره كل عايدات، بتاريخ 24 برج حوت سنه 1303، نمره (22503 / 48729) رياست محترم مجلس شوراي ملي در جواب مرقومه نمره (14158) مورخه هشتم حوت متضمن سواد شكايت ورثه مرحوم حاج آقا محسن عراقي در خصوص مطالبه نيم عشر از موقوفات اولادي محترماً خاطرشريف را مستحضر ميدارد. اولاً ـ به طوريكه خاطر محترم را مستحضر داشته از موقوفات اولادي مطالعه نيم عشر نمي شود و دستور لازم در اين خصوص به ادارات صادر شده است. ثانياً اينكه مرقوم ميفرمائيد (به عنوان نيم عشر اوقاف وجهي به تصويب مجلس شوراي ملي نرسيد آنچه) جواباً متذكر مي شود موضوع حق النظاره كليه موقوفات در سنه لوي ئيل 1334 به موجب تصويب نامه نمره (1244) از طرف هيئت وزراء عظام برقرار و از آن سنه به بعد به وسيله وزارت جليله معارف و اوقاف دريافتو از برج عقرب سنه 1303 وصول عوائد مزبوره از طرف هيئت محترم دولت به موجبتصويب نامه نمره (11916) به وزارت ماليه واگذار و در ضمن بودجه هذه السنه 1303 مبلغ 52000 تومان بابت نيم عشر اوقاف پيش بيني ولي مجلس شوراي ملي نيمعشر اوقاف را حد تكليف و موكول به تهيه و تقديم لايحه قانوني آن فرمودند. بنابراين وزارت ماليه كه بر اثر بلاتكليفي نيم عشر بادارات تابعه خود دستورمتحدالعالي صادر نموده كه از تاريخ اول برج دلو هذه السنه از مطالبه عوائدمزبور خودداري نموده ولي چون مدلول قانون يا تصميم مجلس را نمي تواند عطف بماسبق نمود. بقاياي سنواتي نيم عشر و نيم عشر هذه السنه تا اول دلو را دستور داد وصول نمايند به اين ترتيب كه عايدات خالص موقوفات را بعد از وضع مخارج لازمه تقسيم بر 13 نموده و ده قسمت آن را مأخذ وصول نيم عشر تا اول دلو هذه السنه قرار داده و محاسبه نيم عشر هذه السنه را تصفيه نمايند. [مهر:] وزارت [حاشيه نامه.] عرايض، 24 حوت / 3 [130] ـ [مهر:] ورود به دفترمجلس شوراي ملي 24 حوت 1303 نمره (15282) ـ 1225 / 3 [130] ـ ابلاغ شود، 10 / 1 / 4 [130]، [امضاء] شماره 14453 ع، م 5، ك 128، ج 23، پ 15 پي نوشت ها : 1- تاريخ اراك، جلد دوم، ابراهيم دهگان ، صفحه 102. برچسبها: |